Od kilku tygodni, nasz portal aktywnie uczestniczy w nagłaśnianiu projektu rewitalizacji rzeki Ślepiotka. Po dwóch poprzednich publikacjach REURIS – rewitalizacja rzeki Ślepiotki i Spotkanie z mieszkańcami Ochojca – rewitalizacja Ślepiotki – przyszedł czas na podsumowanie wszystkiego co się do tej pory wydarzyło. Autorem materiałów są pracownicy GIGu, którzy przygotowali je na prośbę pana Andrzeja Dawidowskiego.

Kilka słów o Ślepiotce:

Zlewnia Ślepiotki leży na terenie Miasta Katowice. Ślepiotka przepływa przez dzielnice Katowic: Ochojec, Piotrowice, Ligotę oraz Panewniki. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski, który opracowany został przez J. Kondrackiego (1998), obszar Miasta Katowice znajduje się w obrębie jednej podprowincji Wyżyna Śląsko- Krakowska (341), makroregionu Wyżyna Śląska (341.1), mezoregionu Wyżyna Katowicka (341.13). Ślepiotka jest lewobrzeżnym dopływem Kłodnicy, rzeki należącej do dorzecza Odry.

Długość rzeki wynosi ok. 8 km, natomiast powierzchnia całej zlewni ok. 14 km2. Górny bieg Ślepiotki zaczyna się na zachodnim stoku Płaskowyżu Murcek na obszarach leśnych, środkowy bieg potoku równoleżnikowo przepływa przez Ochojec, Zadole, lasy panewnickie, natomiast przy ujściu do Kłodnicy w Panewnikach zmienia ona kierunek na południkowy. Mimo iż większość obszaru zlewni zajmują lasy, Ślepiotka ma charakter miejski.

Dolina potoku jest wąska, głęboko wcięta, o stromych zboczach i płaskim dnie, zajęta przez lasy, łąki, ogrody, pastwiska i nieużytki. Zbocza doliny są tylko częściowo zajęte przez zabudowę, głównie typu willowego, natomiast dno doliny – niemal na całej długości i szerokości pokryte jest nadbrzeżną szatą roślinną.

Ślepiotka jest niewielkim, długości 8 km, dopływem Kłodnicy. Zlewnia Ślepiotki mieści się w granicach administracyjnych miasta Katowice, jednak zarówno jej źródłową jak dolną część zajmują lasy. Jedynie środkowa część zlewni jest silnie zurbanizowana i zamieszkuje ją około 45 000 ludzi.

Zbocza doliny mają wysokość kilku metrów i dlatego Ślepiotka nie stwarza poważnego zagrożenia powodziowego. Potok uregulowano 30-40 lat temu, z użyciem betonu, w przewidywaniu zabudowy całej zlewni, której miało towarzyszyć intensywne wydobycie węgla pod doliną. Do niedawna Ślepiotka była silnie zanieczyszczana przez ścieki bytowe z pobliskich domów i zakładów przemysłowych, jednak obecnie – dzięki rozbudowie kanalizacji – prawie wszystkie ścieki trafiają do oczyszczalni Panewniki a stamtąd do Kłodnicy. Ślepiotka pozostaje jednak pod wpływem wód deszczowych odprowadzanych bez podczyszczenia, nielicznych nielegalnych lub niesprawnych przelewów ścieków bytowych oraz pod silną presją na wykup terenu doliny pod zabudowę.

Pierwsza skuteczna próba odtworzenia przyrodniczych i krajobrazowych walorów fragmentu doliny Ślepiotki była rezultatem współpracy GIG, władz miasta i społeczności Ligoty, podjętej kilka lat przed projektem REURIS. W Ligocie, przy ulicy Armii Krajowej na zapleczu MOSiR stworzono, w miejscu porzuconych ogródków działkowych, przestrzeń rekreacyjną i staw na wody deszczowe.

Podstawowe dane o projekcie REURIS

REURIS to projekt badawczo-rozwojowy realizowany w ramach programu współpracy międzyregionalnej „Central Europe”. Projekt trwa od 01 września 2008 do 31 sierpnia 2011

Instytucje uczestniczące w projekcie:

  • z Polski: Główny Instytut Górnictwa, Urząd Miasta Katowice oraz Urząd Miasta Bydgoszcz,
  • z Czech: Urząd Miasta Brno oraz Instytut Planowania i Rozwoju Miasta Pilzno,
  • z Niemiec: Urząd Miasta Stuttgart, „Leipzig Aufbauwerk” (stowarzyszenie „Zielony Pierścień” z Lipska) oraz Uniwersytet w Lipsku.

Poprzez projekt REURIS chcemy pokazać, że nawet najmniejsza miejska rzeka i jej otoczenie mogą być przyjazne dla przyrody, a przy tym ładne i otwarte dla ludzi, a ponadto, że można tam wypoczywać i swobodnie przemieszczać się wzdłuż rzeki.

W każdym z sześciu miast wybrano miejsce (jedno lub kilka) w dolinie rzecznej i zaplanowano „akcje pilotażową”. Za półtora roku można będzie ocenić, czy udało się zmienić coś na lepsze i czy mieszkańcy sąsiedztwa doliny są zadowoleni. Każda akcja pilotażowa ma także pomóc w przygotowaniu dalszych prac do wykonania w ciągu kolejnych kilku lub kilkunastu lat. Szczegółowe plany będą wynikiem współpracy realizatorów projektu z zainteresowanymi mieszkańcami.

Jednym z celów projektu REURIS jest zmiana myślenia o terenach nadrzecznych – powinny one kojarzyć się z ładnym krajobrazem i otwartą przestrzenią służącą do rekreacji a nie z terenem szarym i zniszczonym, który jest problemem dla miasta.

Projekt REURIS w Katowicach:

W ramach projektu w Katowicach zostanie zaplanowane częściowe odtworzenie, w zabudowanej (środkowej) części rzeki Ślepiotki, zielono-niebieskiego korytarza doliny rzecznej, długości około 2,2 km, ciągnącego się mniej więcej od ul. Kołłątaja do ul. Śląskiej. Korytarz mógłby funkcjonować jako otwarta przestrzeń dla przyrody i dla retencji wód, zarówno rzecznych, jak i dla nadmiaru wód deszczowych. W założeniu, korytarz spełniłby także inne oczekiwania mieszkańców Ochojca, Ligoty i Panewnik:

  • polepszenie publicznego dostępu i umożliwienie swobodnego przemieszczania się wzdłuż doliny,
  • zwiększenie atrakcyjności terenu, w tym walorów estetycznych,
  • umożliwienie rekreacji i wypoczynku.

Inwestycja pilotowa:

Od lutego do maja 2009r. trwały analizy i konsultacje (w tym z mieszkańcami Ligoty i Ochojca) dotyczące wyboru najlepszego miejsca. Inwestycja pilotowa w ramach projektu zostanie zrealizowana w pobliżu osiedli mieszkaniowych w Ochojcu. Teren inwestycji, o powierzchni ok. 4 ha jest położony po obu stronach Ślepiotki.

W drugiej połowie 2009r. powstał projekt techniczny inwestycji. Od wiosny 2009r. trwają także badania, które pozwolą na przedstawienie korytarza Ślepiotki, który powinien zostać odbudowany w ciągu kilku lat po zakończeniu projektu REURIS. Sposób zagospodarowania korytarza, w tym np. rozmieszczenie terenów rekreacyjnych, czy przebieg ścieżek pieszych i rowerowych zostaną ustalone we współpracy z mieszkańcami Ochojca, Ligoty i Panewnik.

Cele projektu:

Główną propozycją projektu REURIS w odniesieniu do zlewni Ślepiotki jest odtworzenie w jej zurbanizowanej (środkowej) części zielono-niebieskiego korytarza doliny rzecznej, długości około 2,2 km. Korytarz mógłby funkcjonować jako otwarta przestrzeń dla przyrody i dla retencji wód, zarówno rzecznych jak i dla nadmiaru wód deszczowych. Korytarz spełniłby także inne oczekiwania społeczności Ochojca, Ligoty i Panewnik:

  • polepszenie publicznego dostępu i umożliwienie swobodnego przemieszczania się wzdłuż doliny,
  • zwiększenie atrakcyjności terenu, w tym walorów estetycznych,
  • ustanowienie „miękkich” form rekreacji.

Inwestycja pilotowa ilustruje, na staranie dobranym przykładzie, możliwości przyszłego urządzenia korytarza Ślepiotki.

Wybór miejsca inwestycji

Dla określenia miejsc najlepiej nadających się do lokalizacji prac rewitalizacyjnych zespół badawczy GIG wypracował zestaw kryteriów środowiskowych, przestrzennych, ekonomicznych, prawnych i społecznych. Kryteria te posłużyły połączonemu zespołowi pracowników GIG i Urzędu Miasta do analizy porównawczej, która pozwoliła wskazać trzy potencjalne miejsca inwestycji pilotowej. Kryteria te wydają się być stosowalne dla innych dolin małych rzek miejskich na Górnym Śląsku a także w innych regionach Polski i środkowej Europy. Równolegle z pracami analitycznymi prowadzono, od lutego do maja, konsultacje z lokalnymi interesariuszami (w tym z mieszkańcami) i decydentami. Cele i zasady działań rewitalizacyjnych w dolinie Ślepiotki, jak również rezultaty analiz prezentowane były na kilku spotkaniach w Ligocie i Ochojcu.

W wyniku analiz i konsultacji wybrano lokalizację inwestycji pilotowej. Zostanie ona zrealizowana w górnym fragmencie zurbanizowanej części zlewni Ślepiotki, w pobliżu osiedli mieszkaniowych Katowic-Ochojca. Teren inwestycji, o powierzchni ok. 4 ha położony jest na obu brzegach Ślepiotki. Koryto rzeki zostało kilkadziesiąt lat temu wyprostowane i umocnione blokami betonowymi. Zabudowie obrzeży doliny towarzyszyła poważna ingerencja w jej zbocza i dno. Dolina w dalszym ciągu pozostaje pod silną presją wyrażająca się m.in w nielegalnym składowaniu odpadów i mas ziemnych, odprowadzaniu wód deszczowych, przypadkach uwalniania ścieków sanitarnych z pobliskiego kolektora, próbach wypalania roślinności. Zachodzą tu jednak też procesy samoodtwarzania się okrywy roślinnej i regeneracji siedlisk zwierząt, zwłaszcza na dawnym terenie zalewowym.

Techniczny projekt inwestycji pilotowej

Zamówienie publiczne na projekt techniczny zostało przeprowadzone przez Urząd Miasta a szczegółowe kryteria oceny ofert zostały opracowane we współpracy z zespołem GIG. Wykonawca został wyłoniony w lipcu a projekt ukończono w grudniu. Wykonawca inwestycji zostanie wyłoniony w wyniku trwającej jeszcze procedury, natomiast zasadnicze prace potrwają do końca listopada.

Głównym wyzwaniem dla projektantów, a teraz dla wykonawców inwestycji jest pogodzenie oczekiwań co do publicznego dostępu do doliny i ogólnej estetyzacji terenu z regułami ekologicznej rewitalizacji i z lokalnym reżimem hydrologicznym.

Koncepcja i projekt inwestycji w dolinie Ślepiotki

W ramach projektu REURIS wypracowano koncepcję inwestycji pilotowej, a następnie – pod koniec 2009 roku – projekt techniczny. Wykonanie prac w terenie rozpocznie się wiosną i potrwa do końca 2010 roku.

Planowane prace obejmują:

  • modyfikację koryta rzecznego z użyciem naturalnego materiału dla zwiększenia zróżnicowania siedliskowego;
  • odtworzenie mokradła dla zwiększenia retencji wody i zapewnienia siedlisk dla roślinności łęgowej i zwierząt, w tym płazów;
  • odnowienie odprowadzeń wód deszczowych z równoczesnym wykorzystaniem fragmentu starego koryta Ślepiotki do retencjonowania wody przed odprowadzeniem do Ślepiotki;
  • przywrócenie naturalnej okrywy roślinnej (leśnej i łąkowej) na zboczach i dnie doliny oraz usunięcie roślin inwazyjnych;
  • urządzenie obiektów rekreacyjnych: plac zabaw, „zielony amfiteatr”, ścieżki edukacyjne i spacerowe, zejścia na dno doliny, mostki, place edukacyjne, punkty widokowe.

Projekt REURIS, którego celem jest między innymi rewitalizacji Ślepiotki, jest pierwszą w południowej Polsce próbą przedsięwzięcia łączącego wszystkie aspekty rewitalizacji: społeczne, ekologiczne, ekonomiczne, planistyczne i związane z polityką rozwoju miasta. Wychodzi on naprzeciw rosnącym oczekiwaniom lokalnej społeczności względem jakości przestrzeni miasta

Główne korzyści dla mieszkańców Katowic, ale także i innych regionów uczestniczących w projekcie, będą następujące:

  • Wykonanie konkretnych prac w dolinach rzecznych, rozwiązanie konkretnych problemów, przy zewnętrznym dofinansowaniu w wysokości 85 %
  • Zwiększenie atrakcyjności przyległych terenów dla mieszkańców i dla inwestorów,
  • Wzbogacenie metod planowania i urządzania przestrzeni miasta z uwzględnieniem aktywnego udziału społecznego
  • Zademonstrowanie możliwości podobnych działań w innych miejscach, a także kontynuacji w większej skali
  • Zorganizowanie lokalnej społeczności wokół pozytywnych przedsięwzięć (korzyść dla jakości społeczeństwa obywatelskiego)

Lokalna współpraca i publiczne uczestnictwo

Od jesieni 2008 roku odbyło się kilkanaście spotkań z lokalną grupą wsparcia (mieszkańcy, decydenci), na których dyskutowano o inwestycji pilotowej oraz ogólnej wizji korytarza Ślepiotki na tle miasta. Celem spotkań było pozyskanie niezbędnej informacji dla prawidłowego planowania i projektowania, ale przede wszystkim służyły one budowaniu długoterminowej strategii rewitalizacji. Ta idea przyświeca również spotkaniom przewidzianym na koniec lutego, a następnie na wiosnę 2010.

Wykonawca projektu technicznego – Arch-Urbs sp. z o.o współpracował z Urzędem Miasta i GIG m.in poprzez udział w lokalnych spotkaniach Zespół badawczy GIG pomagał projektantom w przygotowaniu technicznego projektu inwestycji. Wyniki prac studialnych, np. inwentaryzacja lokalnych zasobów przyrody, dane hydrogeologiczne itd dostarczane były na bieżąco.

Dolinę Ślepiotki odwiedzili wszyscy partnerzy projektu i inni goście (podczas Konferencji Otwierającej, luty 2009). Na kolejnym spotkaniu, w połowie maja, partnerzy projektu zwiedzili miejsce przyszłej inwestycji pilotowej. W sierpniu miejsce to odwiedziła grupa studentów z Uniwersytetu w Lipsku w towarzystwie przedstawicieli Arch-Urbs oraz zespołu REURIS z GIG i Urzędu Miasta.

W lutym bieżącego roku rozpoczęły się konsultacje ze specjalistami oraz społecznością Ochojca, Ligoty i Panewnik mające na celu wypracowanie i uzgodnienie – do sierpnia bieżącego roku – docelowej wizji korytarza Ślepiotki. Do lutego przyszłego roku stworzone zostaną scenariusze długoletniego procesu realizacji uzgodnionej wizji. Także te scenariusze będą przedmiotem współpracy i uzgodnień z udziałem wszystkich zainteresowanych stron. Dla stworzenia wizji korytarza oraz scenariuszy jego urządzania przewidziany jest cykl spotkań warsztatowych, organizowanych zarówno w urzędach jak w zainteresowanych dzielnicach miasta.

W ramach trwającego projektu organizowane są spotkania z młodzieżą szkolną (szkoły podstawowe, gimnazja, licea znajdujące się w obrębie akcji pilotażowej), które mają na celu przybliżenie młodym ludziom celów i charakteru projektu REURIS oraz akcji pilotażowej. odbyły się także spotkania ze specjalistami, przedstawicielami urzędu Miasta w Katowicach, a także z jednostkami pomocniczymi dzielnic Ligota, Ochojec i Piotrowice. Odbyło się również spotkanie z mieszkańcami Ochojca, Piotrowic oraz Ligoty, na którym przedstawiona została mieszkańcom koncepcja projektu REURIS oraz zarys prac, które zostaną wykonane na tereni pilotażowym.

Jedna odpowiedż do "Przebieg i realizacja projektu REURIS (Revitalisation of Urban River Spaces)"

  1. Alicja  15 listopada 2010

    Wiesz co, chyba wszystko jest tak dokładnie opisane, że nie ma co komentować albo komentarze się zaczną wtedy jak projekt nie wypali.

    Odpowiedz

Skomentuj

Twój adres e-mail nie będzie widoczny.